یاحسین

اجتناب از گناهان، تمرین صبر، چشیدن طعم گرسنگی و فقر فقرا، تقویت اراده و توجه انسان به دیگران، صحت و سلامت بدن، تعديل غرايز و پاک شدن روح انسان جزو فوائد و فلسفه روزه در منظرمعصومین(ع) عنوان شده است.

 در حقیقت بزرگترین فلسفه روزه اثر روحانی و معنوی آن است که با محرومیت‌های موقت به انسان، مقاومت و قدرت اراده و توان مبارزه با حوادث سخت را می‌بخشد و چون غرائز سركش را كنترل می‌كنند بر قلب انسان نور و صفا می‌پاشد و در نهایت روزه انسان را از عالم حیوانیت ترقی داده و به جهان فرشتگان صعود می‌دهد.

در این گزارش سعی داریم به بخشی از سخنان گهربار بزرگان دین و معصومین(ع) در باره این فریضه الهی انسان‌ساز بپردازیم و آن‌ها را برای خود بازگو کنیم و بتوانیم در روزهای باقی مانده از ایام ضیافت الهی بیشترین و بهترین بهره را برده باشیم.

رسول خدا (ص) فرمودند: "الصوم جنة فاذا صام احدكم فلا يرفث و لا يجهل و ان امرء جادله او شاتمه فليقل انى صائم" روزه سپرى است از براى شخص، زيرا يكى از شما اگر روزه گرفت‏ سخن زشت نگويد، و كارهاى بيهوده نكند، و اگر كسى با وى مجادله كند يا او را شماتت نمايد، او بگويد من روزه هستم، مراد از اين حديث‏ شريف نبوى (ص) اين است: كه روزه وقايه‏‌اى است كه نگه مي‌دارد آدمى را از انحرافات و لغزش‌ها، كه به واسطه آن از دشمنانى بزرگ چون شيطان نفس، دشمن درونى، خلاصى مي‌جويد، پس نفس را كنترل مي‌نمايد و شيطان را از خود دور مى‏‌سازد.

بر اين مبنا رسول الله (ص) فرمود: "شيطان جريان مي‌يابد و نفوذ مي‌كند در فرزندان آدم، مانند جريان خون در بدن پس مجارى شيطان را در وجود خود به واسطه گرسنگى يعنى روزه تنگ نمائيد".

امام على(ع) در فلسفه روزه چه مي‌فرمايد؟

در نگاهی به سخنان حكيمانه حضرت اميرالمؤمنين(ع) در نهج البلاغه می‌بینیم آن حضرت در جایی مي‌فرمايد: «از خدا بترسيد و از كيفر تباهكارى در دنيا، و از زيان ستمگرى در آخرت ... و خداوند بندگان مؤمنش را حفظ مي‌فرمايد، به وسيله نمازها و زكات‌ها.

امام سپس فوائد و پاره‏‌اى از علل و فلسفه روزه را بيان مي‌فرمايد: "و كوشش در گرفتن روزه در روزهاى واجب، براى آرام ماندن دست و پا و اندام و ديگر ايشان (از معصيت و نافرمانى) و چشم به زير انداختنشان و فروتنى جان‌هاشان، و زبونى دل‌هاشان، و بيرون كردن كبر و خودپسندى از آنان، و در روزه رسيدن شكم‌ها به پشت‌ها براى خضوع و ناچيز دانستن خويش كه روزه و نماز و زكات فلسفه‏‌اش سازندگى، تزكيه، تذلل و تقلل به پيشگاه حضرت حق است، و از چيزهائى است كه مي‌تواند آدمى را از چنگ شيطان نجات بخشد، و از انواع بيماري‌هاى ظاهرى و باطنى برهاند و مخصوصا درس مقاومت و مبارزه را عملا ياد آدمى دهد، روزه از امتيازات بخصوص برخوردار است، كه پاداش آن را فقط خداوند بزرگ اعطاء می‌کند.

اميرالمؤمنين(ع) در جائى ديگر مي‌فرمايد: «و الصيام ابتلاء لاخلاص الخلق‏».

فلسفه روزه در بيان امام صادق(ع)

هشام بن حكم از ریيس مذهب تشيع حضرت جعفر بن محمد (ع) در باره علت و فلسفه روزه مي‌پرسد، امام مي‌فرمايد: "به راستى خداوند روزه را واجب كرد، تا به وسيله او بين اغنياء و فقراء مساوات و برابرى به وجود آيد، و اين براى آن است كه ثروتمندانى كه هرگز درد گرسنگى را احساس نكرده‏‌اند، به فقراء ترحم نمايند، زيرا اغنياء هرگاه (خوردنى و آشاميدنى را) اراده نمودند برايشان ميسر است، پس خداوند متعال «روزه را واجب نموده‏» كه تا بين بندگانش از فقير و غنى، برابرى به وجود آورد، و اين‌كه سرمايه داران مسلمان الم جوع و گرسنگى را لمس کنند، تا بر ضعفاء رقت آوردند، و بر گرسنگان عالم ترحم نمايند.

فلسفه و دلائل وجوب روزه از منظر امام رضا(ع)

وقتى از حضرت درباره فلسفه روزه مي‌پرسند، مي‌فرمايد: همانا (مردم) مامور به روزه شدند تا بشناسند درد و ناگواري‌هاى گرسنگى و تشنگى را، و آنگاه استدلال كنند بر سختي‌هاى گرسنگى و تشنگى و فقر آخرت، كه پيامبر(ص) در خطبه شعبانيه مي‌فرمود: "واذكروا بجوعكم و عطشكم جوع يوم القيمة و عطشة"،( ياد آوريد از گرسنگى و تشنگى روزه داريتان گرسنگي‌ها و تشنگي‌هاى روز قيامت را، كه اين يادآورى انسان را به فكر تدارك قيامت مي‌اندازد كه تا سعى كند، جد و جهد بيشترى در كسب رضاى خداوند و كمك به مخلوق ضعيفش بنمايد و آنان را از امكانات مادى و غير مادى خويش بهره‏‌مند سازد).

آنگاه امام رضا(ع) خصوصيات روزه دار را اين چنين توصيف مي‌فرمايند" و هر آينه روزه‏‌دار بايد (به پيشگاه خداوند) بنده‏‌اى خاشع و ذليل و داراى استكانت و وقار باشد، (و خود و عمل خويش را) ماجور و مثاب دانسته، (و بداند كه اعمال و زحماتش) به حساب مي‌آيد، (و ناديده گرفته نمي‌شود) و در همه حال به آنچه كه انجام مي‌دهد از عبادات عارف باشد، و بر آنچه كه از گرسنگى و تشنگى به او مي‌رسد صبر كند، و در آن هنگام با امساك از شهوات (و پيروى نكردن از نفس اماره) مستوجب ثواب فراوانى مي‌شود.

 (و خداوند اجر و ثواب عبادت روزه‏‌داريش را به او مرحمت‏ خواهد فرمود) و اين اوصاف حميده (كه براى صائم ذكر شد) واعظ خوبى براى روزه‏‌داران در دنيا خواهد شد، (كه اثرات وضعى اين اوصاف كاملا در چهره و اعمال و رفتار آنان مشهود خواهد گشت) و آنان بايد بشناسند شدت و اهميت مشكلات فقرا و بيچارگان را كه تا رحمت آورند بر فقراء و مساكين در دنيا، سپس اداء نمايند حقوق آنان را كه خداوند در اموالشان مقرر فرموده است. (يعنى اينطور نباشد كه خود خوب بخورند و بپوشند و ديگران گرسنه باشند).

روایت دیگری از امام رضا(ع)

امام رضا (عليه السلام) در يك پرسش ديگر از فلسفه روزه چنين مي‌فرمايد: "علت روزه از براى فهميدن الم و درد گرسنگى و تشنگى است، تا بنده ذليل و متضرع و ماجور و صابر باشد و بفهمد شدائد آخرت را، علاوه بر اين كه در روزه انكسار شهوات و موعظه هست از براى امر آخرت، تا بداند حال اهل فقر و فاقه را در دنيا و عقبى.

از حضرت امام حسن عسگري (ع) پرسيدند: «چرا روزه واجب شده است» فرمودند: « تا ثروتمند درد گرسنگي را دريابد و به فقير توجه کند.»

بلى روزه از افضل طاعات است، زيرا كه مشتمل بر انكسار شهوات، تزكيه و طهارت نفس و تصفيه آن از اخلاقيات رذيله، زيرا مقصود از روزه، مجرد امساك از خوردن و آشامیدن و خودداری از برخی لذات نیست بلكه غرض نهائى آن كف نفس و تقویت روح ایمان به خدا، پرهیزگاری و تقوا در وجود انسان است.